Auteur: Kristof Voet

Wie een beetje de mediaverslaggeving in België volgt heeft het al vernomen: Vlaams Minister van Dierenwelzijn Ben Weyts verbiedt vanaf 2027 het gebruik van de e-collar, in Vlaanderen. Ook in Brussel en Wallonië komt dit verbod eraan. Andere landen hebben dit al geheel of gedeeltelijk verboden, en het Verenigd Koninkrijk bijvoorbeeld voert een geheelverbod in vanaf februari 2024.

Maar waarom wordt een zogenaamde diervriendelijke trainingsmethode feitelijk gebannen? Wat kan er mis zijn met jouw hond kleine elektronische correcties te geven telkens wanneer deze iets fout doet of verkeerd gedraagt?

Vooreerst: wat is een e-collar?

“E-collar” is een modern woord dat wat betreft marketing alvast positieve associaties oproept met andere moderne tools en hulpmiddelen, voorafgegaan door de “e-“. Denken we maar aan e-commerce, e-mail, … Allemaal dingen die ons leven in de recente geschiedenis makkelijker en efficiënter gemaakt hebben. Nochtans hoort de e-collar niet thuis in dat rijtje, want het systeem is zo oud als de straat!

Het woord vervangt eigenlijk de minder marketing-sexy term “shock collar”, een toestel dat reeds decennia in gebruik is om ongewenst gedrag te kunnen bestraffen wanneer het zich stelt. Denken we maar aan een blafband, die een lichte maar desalniettemin onaangename stroomstoot geeft wanneer de hond blaft. Maar je hebt er ook die met afstandsbediening bediend worden, zodat je jouw hond vanop “afstand” kan “instructies” geven (bijvoorbeeld bij vrije uitloop om terug te keren), of corrigeren bij ongewenst of fout gedrag.

Geschiedenis en evolutie

De eerste versies van de shock-collar zien we opduiken in de jaren ’60 van de vorige eeuw, en dit binnen een jachtgegeven. Merk op dat dit in dezelfde tijdsperiode is als de ontwikkeling van de – inmiddels hopeloos achterhaalde – Dominantietheorie (zie onze blog die eerder hierover verscheen).

Die eerste ruwe versies gaven een pijnlijke elektrische schok aan de hond, wanneer deze bijvoorbeeld blafte. De hond werd getraind door hem te straffen bij fout gedrag.

Doorheen de jaren werden de schokken minder pijnlijk, en de verschillende modellen uitgebreider qua opties, al dan niet instelbaar, met afstandsbediening, virtuele barrières, … Vele toestellen claimen zeer “pet-friendly” te zijn, alles om het onbewuste baasje te overtuigen van hun diervriendelijkheid.

Een ding is echter nooit geëvolueerd: de trainingstechniek blijft uitgaan van het toedienen van een straf bij fout of ongewenst gedrag. En dat is anno 2023 al ruim een kwarteeuw een achterhaald principe, aangezien uitvoerig wetenschappelijk onderzoek heeft aangetoond dat belonen steeds beter werkt dan straffen, en bij een hond straffen vaker niet werkt dan wel. En mocht het wel lijken te werken: wellicht omwille van de verkeerde redenen…

Hoe trainen we volgens moderne principes?

Simpelweg via een positieve beloningsgerichte aanpak. Trainen doe je steeds binnen het spectrum van de “vier kwadranten”: er zijn er twee voor “belonen”, en twee voor “straffen”, telkens steeds positief en negatief.

Positief belonen, bijvoorbeeld, is het geven van een koekje of een verbaal compliment bij het correct uitvoeren van een opdracht, of bij het spontaan stellen van het gewenste gedrag. Daartegenover staat de positieve bestraffing, waarbij je een onaangename prikkel toevoegt aan het proces, zoals je eerder een koekje toevoegde bij het beloningsproces. Dit kan dus het geven van een elektrische schok zijn bij fout gedrag, of een tik tegen de kop, een ruk aan de sliplijn, ....

Alleen: positieve bestraffing (wat dus minder vrolijk is dan het klinkt) ligt bij honden bijzonder moeilijk, aangezien een hond straffen op exact het juiste moment nagenoeg onmogelijk is; een hond leeft in het “nu”, en is een moment verder al niet meer bezig met het gedrag dat hij enkele seconden ervoor aan het stellen was. Je riskeert dus voornamelijk twee dingen te creëren: hetzij een verkeerde associatie, hetzij aangeleerde hulpeloosheid.
 

De verkeerde associatie door positieve bestraffing

Een hond leeft zoals eerder gezegd in het moment zelf, in tegenstelling tot de mens, en kan niet redeneren.
Stel: jouw puppy plast even binnen in huis. Jij ziet dat, je neemt je slof en gooit die naar de hond, die net gestopt is met plassen. De hond gaat dit nooit associëren met het gedrag dat hij net stelde, want hij zit al in het volgende moment, waarbij hij bijvoorbeeld net naar de kat aan het kijken is die op haar krabpaal ligt te ronken. De pup schrikt danig van de slof die neerkomt op hem, en associeert dit met de kat. Hij kan mogelijk in dit voorbeeld denken, dat een slapende kat zien kan resulteren in pijn of verschieten (hij heeft overigens niet door dat jij die slof hebt gesmeten naar hem). Dit kan als gevolg hebben dat, telkens als jouw hond de kat ziet slapen, hij hevig begint te blaffen om de kat wakker te maken en weg te jagen, omdat hij anders een slof tegen zijn hoofd verwacht! Niet meteen gedrag dat je voor ogen had, toen je het plassen wilde bestraffen…

Een gelijkaardig effect bij de e-collar. Stel: blaffen wordt bestraft met een schok. Je wandelt met de hond, jouw hond ziet een kindje op straat met een leuke bal en blaft even enthousiast naar het kind. Gevolg: schok. Het risico in dit voorbeeld is dat hij een kind zal associëren met een schok, en zich vanaf dat moment zal afzetten tegen kinderen omdat hij daardoor pijn ervaart volgens hem, een helaas typisch en frequent neveneffect van positieve bestraffing.

Aangeleerde hulpeloosheid door positieve bestraffing

Het is perfect mogelijk dat een hond uiteindelijk helemaal niet begrijpt waarom hij schokken krijgt, of gestraft wordt op eender welke manier; het gebeurt in zijn ogen veelvuldig, en willekeurig. Zo belanden vele honden in een staat van “aangeleerde hulpeloosheid”, een direct gevolg van het al te gretig toepassen van positieve bestraffing.

Deze toestand is het best te beschrijven als “constante stress in combinatie met een gevoel van gelatenheid”; immers, wat het dier ook doet, hij kan toch in zijn ogen de straf niet voorkomen en kan er dus ook niet onderuit. De hond houdt dus op met snuffelen, blaffen, spelen, eten vragen, … Vaak wordt een hond in deze toestand verward met een “hele brave hond”, en sterkt dit mensen die zweren bij archaïsche trainingsmethoden in hun overtuiging dat hun methoden de besten zijn! Alleen hebben ze niet door dat hun hond een hoopje ellende is, en diep ongelukkig. We zien ze helaas dagelijks op straat passeren, deze “brave” honden…

Wat zeggen de voorstanders van de e-collar?

Ironisch genoeg is deze vorm van mishandeling (wat positieve bestraffing steeds in meer of mindere mate is), volgens vele het enige middel wat honden beschermt tegen… Mishandeling! Dankzij het efficiënt kunnen toedienen van straffen, kunnen honden ook binnen hun gezin blijven waar ze eerder dreigden uitgezet te worden wegens ongewenst gedrag (wanneer je uiteindelijk jouw hond rechtstreeks in een staat van aangeleerde hulpeloosheid hebt gestraft, is jouw probleem inderdaad opgelost). Daarnaast voorkomt het euthanasie, omdat sommige honden nu eenmaal zo ver heen zijn dat je ze niet meer “normaal” krijgt zonder een strakke hand.

Wat zeggen de tegenstanders?

Het kamp waarbinnen Huisdierentherapie.be zich bevindt, is duidelijk: deze vorm van trainen is achterhaald en ronduit barbaars te noemen. Vandaag in 2023 trainen we honden en bij uitbreiding alle dieren, met hun mentale en fysieke welzijn centraal. Dieren zijn levende wezens met gevoelens, en moeten het recht hebben om gerespecteerd te worden binnen het familiale kader; hun wil en wensen moeten er tot op zekere hoogte ook toe doen, zonder daarom hopeloos toe te geven aan al hun grillen!

Tegenstanders gaan niet akkoord dat er dingen zijn die je niet anders kan trainen. Huisdierentherapie.be bewijst dit met de regelmaat dat zelfs de moeilijkste cases met onze wetenschappelijk gevalideerde methoden opnieuw een mooie toekomst kunnen krijgen. Lees hierrond bijvoorbeeld onze blog “Het verhaal van Charlie”, een voorbeeld van een hopeloos geval dat in de meeste asielen een spuitje zou gekregen hebben wegens “te ver heen” (zijn toestand was overigens een direct gevolg van trainen volgens het principe van de positieve bestraffing).

Conclusie

Voorstanders van de e-collar beweren dat er veel situaties zijn die je gewoon niet opgelost krijgt op een positieve beloningsgerichte manier, of vinden deze aanpak simpelweg “new-age-nonsense”. Niets is minder waar: je kan alles opgelost krijgen op een positieve manier, kwalitatief en kwantitatief wetenschappelijk onderzoek is daarrond voldoende verricht. Het gebrek aan kennis en of opleiding van een trainer of therapeut inzake moderne technieken mag geen excuus zijn om te blijven vastklampen aan achterhaalde en verouderde methoden zoals de e-collar, maar moet voor hen eerder een uitnodiging zijn om zich bij te scholen bij correcte academische bronnen.

Toegegeven: op de moderne maar grondige manier duurt het misschien wat langer dan een hond in een toestand te krijgen van aangeleerde hulpeloosheid, maar je hebt tenminste dierenwelzijn centraal gesteld en gewerkt aan een goede band met je hond!

Tenslotte zijn we niet geheel blij met een totaalverbod op e-collars in Vlaanderen vanaf 2027: dit komt volgens ons minstens 15 jaar te laat, en dankzij de e-commerce vrezen we dat het verbod van meet af aan een doodgeboren kind zal zijn, aangezien je gewoon jouw schok collars in het buitenland gaat bestellen.

De laatste hond die deze wrede trainingsmethode heeft moeten ondergaan, is nog lang niet geboren in Vlaanderen...

Kristof Voet is administratief en logistiek medewerker van Huisdierentherapie.be sinds 2021.  Hij was tot 2022 werkzaam als vrijwilliger bij de dierenbescherming, en volgde hiervoor de opleiding Asielmedewerker georganiseerd door de Vlaamse Overheid.